Τελικά τα σύνορα έκλεισαν με προτροπή της Ευρώπης. Είναι φανερό πλέον αυτό, εκ των υστέρων βέβαια.
Δεν υπήρξαν επομένως κανενός είδους μεμονωμένες ενέργειες. Όλα εξελίχθηκαν βάση σχεδίου. Του οποίου όμως οι προτεραιότητες άλλαζαν συνεχώς.
Πίσω από τις επίσημες αποφάσεις και διακηρύξεις η Ε.Ε. προώθησε, από ένα σημείο και μετά, ανεπίσημες πολιτικές και το κλείσιμο των χερσαίων συνόρων. Η αναλογική κατανομή των προσφύγων, σαν πρώτη επιλογή, έμεινε κενό γράμμα και προκρίθηκε η άμεση ανακοπή των ροών, με την δημιουργία ενός Βαλκανικού φράχτη.
Αποτέλεσμα ο εγκλωβισμός χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα και η μετατροπή της από χώρα Τράνζιτ σε χώρα παραμονής και αποθήκευσης μεταναστών.Το όλο σχέδιο φαίνεται ότι περιλαμβάνει την διαμόρφωση δύο γραμμών άμυνας. Μιας πρώτης γραμμής άμυνας στην Τουρκία, με χρηματικά και άλλα ανταλλάγματα (προβληματικής και ανίσχυρης) και μιας δεύτερης (κύριας) στα Βαλκάνια, με πολιτικά ανταλλάγματα, για τον σχηματισμό ενός φράχτη.
Όλος αυτός ο σχεδιασμός της πολιτικής από την μεριά της Ε.Ε. φαίνεται να στηρίζεται σε μια υπόθεση εργασίας που θέλει τελικά το κλείσιμο των συνόρων στα Βαλκάνια να λειτουργεί τόσο αποθαρρυντικά που να οδηγεί στην άμεση δραματική μείωση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Με αυτό τον τρόπο πιστεύει η Ευρώπη ότι θα ξεπεράσει το προσφυγικό πρόβλημα.
Κι αν ο Βαλκανικός φράχτης αποδειχθεί μόνο ένα πρόσκαιρο εμπόδιο; Τότε τι θα γίνει; Κι αν η Τουρκία δεν τηρήσει τις δεσμεύσεις της (όπως είναι πολύ πιθανό) πόσοι μπορούν να αποθηκευτούν στην Ελλάδα;
Πιστεύουμε ότι τρέφουν μεγάλες αυταπάτες όσοι ελπίζουν ότι μπορούν να εξαλείψουν έτσι απλά ένα κοινωνικό φαινόμενο, τέτοιων τεράστιων διαστάσεων, όταν μάλιστα συνεχίζουν να υπάρχουν οι αιτίες που το δημιούργησαν και το αναπαράγουν (και δεν είναι μόνο ο πόλεμος στην Συρία)
Η δήλωση Τούσκ που ευχαριστούσε τους Βαλκάνιους για το κλείσιμο των συνόρων πρόδιδε μιαν ανακούφιση. Πόσο άραγε αυτή θα κρατήσει;
Το προσφυγικό, όπως και νάχει, είναι μπροστά μας. Δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Μόνο πρόσκαιρα να ανακοπεί η ροή του μέσα από κάποιους διαύλους. Είναι σαν ένα ποτάμι που αργά ή γρήγορα θα βρει κάποια διέξοδο με προορισμό πάντα την…. θάλασσα δηλ. την ανεπτυγμένη Ευρώπη (ούτε την Ελλάδα, ούτε την Ουγγαρία, ούτε την FYROM, ούτε την Σλοβακία) μόνο την ανεπτυγμένη Ευρώπη.
Η κεντρική και βόρεια Ευρώπη δεν μπορεί να ξεμπερδέψει εύκολα με το προσφυγικό. Εκεί που θα νομίζει ότι το ξεπέρασε θα επανέρχεται αυτό από άλλες διαδρομές και άλλα περάσματα.
Κι αν λάβουμε υπόψιν και την ραγδαία επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών και την εξελισσόμενη διατροφική κρίση οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών περνούν, από εδώ και πέρα, στην ημερήσια διάταξη σαν ένα παγκόσμιο φαινόμενο που είναι εντελώς αφελές να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να αντιμετωπισθεί με φράχτες.
Η Ελλάδα, σαν μικρή χώρα, αδυνατεί να επηρεάσει ουσιαστικά τα πράγματα. Είναι υποχρεωμένη να κινηθεί μέσα σε συνθήκες Ευρωπαϊκού καταναγκασμού όπου της επιβάλλονται καταστάσεις που είναι αδύνατον να αποφύγει. Εξ’ άλλου είναι η πιο εκτεθειμένη χώρα σε μεταναστευτικές ροές και λόγω γειτνίασης με Ασία, Αφρική και της μεγάλης έκτασης των θαλάσσιων συνόρων της. Αν σε όλα αυτά προσθέσει κανείς και την πολιτική των ανοιχτών συνόρων που προπαγάνδισε όλο το προηγούμενο διάστημα η Ελληνική κυβέρνηση τότε καταλαβαίνει γιατί επιλέχθηκε τον τελευταίο χρόνο η Ελλάδα σαν δρόμος περάσματος προς την Ευρώπη. Και εξ’ αιτίας αυτού του τελευταίου λόγου μπορούμε ίσως να διακρίνουμε κι ένα τιμωρητικό μήνυμα προς την Ελλάδα στις τελευταίες αποφάσεις της Ε.Ε. για το προσφυγικό.
Όπως και να έχει το πράγμα σήμερα έχουμε μετατραπεί σε μια χώρα εγκλωβισμού χιλιάδων μεταναστών.
Θα μπορούσαμε βέβαια να προωθήσουμε τους αποκλεισμένους πρόσφυγες προς τις Ευρωπαϊκές χώρες δια θαλάσσης ή αέρος αλλά κάτι τέτοιο πρώτον θα χαρακτηρίζονταν μονομερής ενέργεια (με την αρνητική σημασία που έχει αυτός ο όρος στην Ευρώπη) και δεύτερον είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα γίνονταν αποδεκτό. Η πολιτική της αναλογικής κατανομής έχει παραχωρήσει πλέον τη θέση της στην πολιτική των κλειστών συνόρων. Ωστόσο θα μπορούσε η Ελληνική πλευρά να το κάνει για συμβολικούς λόγους (και διαπραγματευτικούς) αλλά αυτά ανήκουν στα ψιλά γράμματα της πολιτικής που δεν είναι του παρόντος.
Η Ευρώπη αποφάσισε ουσιαστικά να πάψει να δέχεται άλλους πρόσφυγες.
Επέλεξε να τους αποθηκεύει στην Ελλάδα, παρέχοντας την απαιτούμενη ανθρωπιστική βοήθεια. Η λεγόμενη μετεγκατάσταση, αν γίνει, θα γίνει σε πολύ μικρό βαθμό μιας και στηρίζεται στην καλή προαίρεση των Κρατών μελών.
Πρόκειται καθαρά για μια υποτιμητική μεταχείριση και θυματοποίηση μιας αδύναμης χώρας.
Πέρα από την μυωπική και συμφεροντολογική αντίληψη του προσφυγικού προβλήματος που υποκρύπτουν οι φράχτες αργά ή γρήγορα θα υποσκάψουν τον ανοιχτό χαρακτήρα των δυτικών κοινωνιών, θα ενισχύσουν τους ήδη υπάρχοντες εθνικισμούς και θα οδηγήσουν στην αποδόμηση της ενωμένης Ευρώπης.
Ήδη οι φράχτες έχουν πάρει το νόημα της εθνικής οχύρωσης απέναντι στο προσφυγικό πρόβλημα. Έχει παραμερισθεί η έννοια της Ευρώπης και της συλλογικής στάσης. «Ο καθένας κοιτάει την πάρτη του». Και σε αυτό το επίπεδο η Ευρώπη έχει ήδη υποστεί μιαν σοβαρή ήττα. Από ενωμένη Ευρώπη έχει μετατραπεί ξανά σε Ευρώπη ανεξάρτητων Κρατών μελών.
Αλλά το τίμημα που θα κληθεί να καταβάλει θα αφορά κι άλλα πράγματα.
Είναι οι δεσμεύσεις που αναλαμβάνει απέναντι στην Τουρκία και όλα τα Βαλκανικά Κράτη. Είναι η ραγδαία άνοδος των Ευρωπαϊκών Εθνικισμών και η απώλεια Ευρωπαϊκών κεκτημένων.
Στην ουσία σήμερα η Ευρώπη έχει διολισθήσει στο δρόμο που χάραξε ο Τράμπ που υπόσχεται την ανέγερση ενός φράχτη δύο χιλιάδων χιλιομέτρων προκειμένου να ανακόψει το μεταναστευτικό ρεύμα από την Λατινική Αμερική προς τις ΗΠΑ.
Ποια είναι εδώ η δημοκρατική διαφοροποίηση της Ευρώπης από τον Τράμπ; Οι δηλώσεις Μέρκελ δεν φαίνεται να σώζουν τα προσχήματα..
Η τελευταία σύνοδος κορυφής για το προσφυγικό κινήθηκε μέσα στο πνεύμα όλων των παραπάνω. Είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο η Ευρώπη τοποθετείται στο προσφυγικό πρόβλημα. Οι όποιες ασάφειες είναι εσκεμμένες όπως και οι όποιες αντιφάσεις στις αποφάσεις της. Η ουσία είναι ότι η Ευρώπη απέναντι στο προσφυγικό υψώνει τείχη. Η Ελλάδα τοποθετείται εκτός τειχών, εκτός Ευρωπαϊκών συνόρων. Συνοριακά δηλ. έχουμε τεθεί εκτός Ε.Ε. Μένει να δούμε και την συνέχεια που πολύ πιθανόν θάναι η έξοδος από την συμφωνία Σένγκεν. Τα σύνορα της Ευρώπης έχουν μετατεθεί στις βαλκανικές χώρες (με τα ανάλογα ανταλλάγματα). Το προσφυγικό γίνεται προσπάθεια να αποκοπεί, να μετατραπεί σε ένα εξωτερικό πρόβλημα για την Ευρώπη, να μετατοπισθεί στην Ελλάδα.
Για μας το προσφυγικό μετεξελίσσεται σε ένα μείζον εθνικό θέμα που από την έκβασή του θα κριθούν πλευρές της εθνικής μας υπόστασης.
Ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών που θα συρρεύσουν στην χώρα μας είναι αδύνατον να προεκτιμηθεί. Θα εξαρτηθεί και από την ανεύρεση ή όχι άλλων διαύλων εισόδου στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Έως τότε θα συρρέουν κατά χιλιάδες κατακλύζοντας ανοιχτούς και κλειστούς χώρους. Οι διαδικασίες άλλωστε της επαναπροώθησης και της μετεγκατάστασης θα πρέπει να θεωρούνται ήδη ατελέσφορες και αποτυχημένες. Σύντομα λοιπόν θα βρεθούμε μπροστά σε νέα κοινωνικά και εθνικά προβλήματα προβλέψιμα και μη.
Από αυτή την άποψη το θέμα της Εθνικής ασφάλειας περνά σε πρώτη προτεραιότητα. Και αυτό πρέπει να το λύσουμε άμεσα. Ωστόσο θα πρέπει να αποφύγουμε την παραπέρα απομόνωσή μας. Την επιστροφή σε έναν άκρατο εθνικισμό. Γι αυτό στα θέματα εθνικής ασφάλειας δεν πρέπει να χαρισθεί τίποτα στην ακροδεξιά. Το κράτος πρέπει να κάνει αισθητή την παρουσία του παντού, να διασφαλίσει την νομιμότητα και να εγγυηθεί την ασφάλεια των πολιτών. Πέρα από το δημοσιοϋπαλληλικό κράτος που έχει στο μυαλό του ο ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει και το άλλο κράτος της διαχείρισης των ζητημάτων ασφάλειας μιας χώρας. Αυτό πρέπει να ενεργοποιηθεί πριν το μεταναστευτικό αναδείξει και πολιτικά προβλήματα.
Ήδη στην Ειδομένη αναπτύσσεται μια ανεξέλεγκτη κατάσταση. Έχει μετατραπεί σε χώρο συνάντησης πλήθους πολιτικών ακτιβιστών από όλο τον κόσμο. Αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγήσει αργά ή γρήγορα σε κάποιες έκρυθμες πολιτικές καταστάσεις. Έχουμε ήδη επιτρέψει την ανάπτυξη ενός πολιτικού «αποστήματος» στα σύνορά μας που είναι σε θέση, χρησιμοποιώντας τους μετανάστες, να προκαλέσει πλείστα προβλήματα.
Η Ελλάδα αυτήν την στιγμή βρίσκεται μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα, σε ένα νέο Ευρωπαϊκό και περιφερειακό περιβάλλον. Και σε αυτό κινείται χωρίς επίγνωση των εθνικών κινδύνων που διατρέχει, και χωρίς στοιχειώδη πρόνοια για τα προβλήματα που διαφαίνεται ότι θα αντιμετωπίσει.
Απέναντι στις έντονες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σαν χώρα ένα είναι βέβαιο: ότι αν δεν έχουμε μιαν αυστηρά οργανωμένη πολιτική συμπεριφορά δεν θα μπορέσουμε να αποτρέψουμε τα χειρότερα τα οποία έρχονται.
Οι παράγοντες που διαφοροποιούν τα εθνικά δεδομένα σήμερα είναι δύο. Πρώτον η εγκατάσταση και παραμονή χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων στην χώρα μας (αυτό καθ’αυτό σαν γεγονός) και δεύτερον η διαδικασία προώθησης πολιτικών και οικονομικών ανταλλαγμάτων που έχει δεσμευθεί να παραχωρήσει η Ε.Ε. προς τα Βαλκανικά κράτη, που έκλεισαν τα σύνορα, και την Τουρκία και που δυστυχώς αφορούν σε μεγάλο βαθμό εθνικές διαφορές με την Ελλάδα.
Η FYROM είναι χώρα Τράνζιτ, σαν την Ελλάδα. Κανένας μετανάστης δεν θέλει να εγκατασταθεί σε αυτήν. Το κλείσιμο των συνόρων αποτελεί «εκδούλευση» κανονική προς τους Ευρωπαίους με συγκεκριμένα ανταλλάγματα που είναι οικονομικά αλλά και πολιτικά και αφορούν το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. αλλά και το φλέγον ζήτημα της ονομασίας.
Η Τουρκία από την άλλη πλευρά διαπραγματεύεται σωρεία ζητημάτων (πέρα από το οικονομικό και την ένταξή της στην Ε.Ε.) μεταξύ των οποίων το Κυπριακό, την πρόσβασή της στο Αιγαίο, την ενίσχυση του μουσουλμανικού στοιχείου στην Β.Ελλάδα και κατ’ επέκταση στα Βαλκάνια.
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ γενικά έχει μιαν αμφιλεγόμενη στάση απέναντι σε όλα αυτά.
Στερείται μιας συνολικής ενόρασης. Λειτουργεί αποσπασματικά. Σαν πολιτικός χώρος βέβαια δεν είχε ποτέ μια εξοικείωση με τα εθνικά ζητήματα. Αυτό που τον χαρακτήριζε διαχρονικά ήταν μια μονοσήμαντη ενασχόληση με τα κοινωνικά. Γεγονός βέβαια που δεν τον απαλλάσσει από τις ευθύνες του. Σήμερα είναι κυβέρνηση και έχει χρέος να σταθμίζει τις εξελίξεις στα εθνικά θέματα, στα οποία ασκούνται έντονες πιέσεις (Ευρωπαϊκές κύρια ) προκειμένου να δρομολογηθούν βεβιασμένα, άρον –άρον μειοδοτικές λύσεις.
Τα «λεκτικά σφάλματα» Μουζάλα και Μπαλαούρα δεν είναι και τόσο αθώα. Όπως δεν είναι τόσο αφελής και η αναζήτηση επενδυτών από τον Δημήτρη Μάρδα ανάμεσα στους πρόσφυγες και μετανάστες. Η κυβέρνηση ερωτοτροπεί με θετικές εκδοχές του προσφυγικού προβλήματος. Θέλει να πιστεύει ότι τελικά μπορεί να επωφεληθεί. Ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο μαύρα. Ότι μπορεί το προσφυγικό να υποκρύπτει και ευκαιρίες κύρια στο οικονομικό. Έτσι της λένε.
Χωρίς να αποκλείουμε ένα τέτοιο ενδεχόμενο (περιορισμένο αλλά πιθανό) πιστεύουμε ότι τα όποια οικονομικά οφέλη δεν μπορούν να αντισταθμίσουν απώλειες στο εθνικό. Γενικά πιστεύουμε ότι σήμερα θα πρέπει να υπερασπιστούμε όλες τις παλιές ισορροπίες δηλ. όλες τις εκκρεμότητες στα εθνικά ζητήματα (με Τουρκία, Βαλκανικές χώρες, Κυπριακό). Να μην προχωρήσουμε στην επίλυσή τους. Η κατάσταση αδυναμίας στην οποία έχουμε περιέλθει και η συγκυρία δεν ευνοούν κάτι τέτοιο.
Ένα δεύτερο σημείο είναι ότι θα πρέπει να κινούμαστε μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής πολιτικής διεκδικώντας όχι μόνο ανθρωπιστική βοήθεια αλλά και αποζημιώσεις για τομείς που πλήττονται από το προσφυγικό και κύρια τον τουρισμό.
Τρίτον να επιμένουμε στην Ευρώπη των ανοιχτών εσωτερικών συνόρων και της αναλογικής κατανομής των προσφυγικών βαρών με ταυτόχρονη διαφύλαξη των εξωτερικών συνόρων που όμως θα πρέπει να είναι τα ανατολικά σύνορα της Ελλάδας κι όχι των Σκοπίων.
Τέταρτο να αντιμετωπίζουμε με πολύ αποφασιστικό τρόπο θέματα, που πολλές φορές μπορεί να είναι και οργανοπολιτικά, με μεγάλη όμως σημειολογική αξία γιατί σε αυτά θα κριθούν αρχικά οποιεσδήποτε ανατροπές στο σημερινό status.
Παράδειγμα οι Τούρκοι παρατηρητές δεν είναι ανάγκη να εγκατασταθούν στα νησιά (όπου μπορούμε να επικαλεστούμε ότι για μας είναι ένα λεπτό και ευαίσθητο θέμα) αλλά στο Πειραιά, ότι οι διαδικασίες ασύλου θα πρέπει να μεταφερθούν στην Τουρκία από την στιγμή που χαρακτηρίσθηκε από την Ευρώπη ως ασφαλής χώρα ότι τα κέντρα κράτησης θα πρέπει να διασπαρούν κύρια στην κεντρική και νότια Ελλάδα κι όχι στην Βόρεια, ότι το σημείο επαναπροώθησης των μεταναστών προς την Τουρκία μπορεί να είναι ένα λιμάνι της ηπειρωτικής χώρας κι όχι ένα νησί, ότι θα πρέπει να γίνει άμεση απομάκρυνση των μεταναστών από την Ειδομένη,τον Πειραιά και κάθε εμβληματικό σημείο για την διεθνή εικόνα της χώρας, ότι οι ενταξιακοί φάκελοι της Τουρκίας δεν συνδέονται με το προσφυγικό, ότι κάθε Τουρκική προκλητική δήλωση πρέπει να τυχαίνει μιας ετυμολογικής απάντησης ότι οι συναντήσεις κορυφής μόνο αυστηρά προγραμματισμένα μπορούν να γίνονται, ότι το θέμα του ονόματος της FYROM δεν είναι του παρόντος και δεν επείγει κλπ.κλπ.
Όλα αυτά (και πολλά άλλα) μπορούν να συνθέτουν μια στοιχειώδη οργανωμένη πολιτική απάντηση στις τρέχουσες εξελίξεις. Αλλά πάνω από όλα πρέπει να έχουμε συναίσθηση της κρισιμότητας των καταστάσεων και να μην μεταφέρουμε τον εθνικό διάλογο σε ανεπίκαιρα θέματα, (όπως της διαπλοκής). Τουλάχιστον αυτό.
