Το Συριακό, με όλες του τις προεκτάσεις, κυριαρχεί πλέον στην πολιτική ζωή της Ευρώπης. Πότε σαν πρόβλημα τρομοκρατίας, πότε σαν προσφυγικό και πότε σαν μεταναστευτικό. Τα δύο τελευταία βέβαια είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστούν και να απομονωθούν το ένα από το άλλο. Το πιο πιθανό είναι το μεταναστευτικό να συνεχίσει να υπάρχει, σαν μαζική ροή πληθυσμών προς την Ευρώπη και μετά από έναν πιθανό τερματισμό του πολέμου (από συγκυριακό δηλ να μετατραπεί σε ένα μόνιμο φαινόμενο). Όλα θα εξαρτηθούν από τον τρόπο που θα διευθετηθούν τα πολεμικά μέτωπα που είναι ανοιχτά σήμερα σε όλη την περιοχή της νοτιο-ανατολικής Μεσογείου.
Οι περιφερειακοί πόλεμοι είναι μόνιμο χαρακτηριστικό της γενικότερης σύγχρονης παγκόσμιας ειρήνης.
Παλαιστίνη, Αφγανιστάν, Γιουγκοσλαβία, Ιράκ, Λιβύη, Υεμένη, Συρία και έπεται συνέχεια.
Η συνεχής ανάφλεξη αυτών των συγκρούσεων εκφράζει ως ένα βαθμό υπαρκτές εθνικές αντιθέσεις και προβλήματα αλλά υποδαυλίζεται και από διεθνή συμφέροντα. Χωρίς τον «ξένο παράγοντα» όλες αυτές οι τοπικές διαμάχες θα ήταν αμελητέες. Θα περιορίζονταν σε κάποια τοπικά πλαίσια και δεν θα έπαιρναν διεθνείς διαστάσεις. Σήμερα στην ευρύτερη ζώνη της Μ. Ανατολής συσσωρεύεται μια τεράστια δυναμική συγκρούσεων που λόγω των διαστάσεων που έχει πάρει οδηγεί σε μια, απροσδιόριστη ακόμα, μακροπρόθεσμη αρχιτεκτονική οικοδόμησης μιάς εντελώς νέας τάξης πραγμάτων. Οι συνέπειες μιας τόσο μεγάλης ανατροπής δεν μπορεί παρά να είναι εξίσου μεγάλες τόσο για τους άμεσα εμπλεκόμενους όσο και για όλον τον λεγόμενο γεωπολιτικό χώρο της Ευρασίας. Αυτές μόλις αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές σε αυτή τη φάση με πρώτη από όλες την μετακίνηση προς την Ευρώπη τεράστιων πληθυσμών.
Η Ευρώπη άργησε να συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος. Οι αποφάσεις του καλοκαιριού για αναλογική υποδοχή των προσφύγων, για την δημιουργία των κέντρων υποδοχής στην Ελλάδα (hot sρot), και περιπολίες της Fronteχ στο Αιγαίο πάρθηκαν σε κλίμα σχετικής συναίνεσης. Υπήρξαν και σε αυτό το πρώιμο στάδιο κάποιες αντιρρήσεις (κύρια για τον αριθμό προσφύγων που αναλογούσαν σε κάθε χώρα) αλλα δεν ήταν τόσο ισχυρές ώστε να επισκιάσουν τον ενιαίο χαρακτήρα των αποφάσεων. Τα μέτρα όμως αποδείχθηκαν ανεπαρκή. Δεν μπορούσαν να περιορίσουν ούτε στο ελάχιστο τις προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Αντίθετα αυτές συνέχισαν να παρουσιάζουν μιάν σταθερή αυξητική τάση.
Η ελλιπής ανταπόκριση της Ελλάδας στις αποφάσεις της Ε.Ε. είναι γεγονός, όπως και της Τουρκίας. Αλλα αυτό είναι και το αδύνατο σημείο της απόφασης του καλοκαιριού που ανέθετε το κύριο βάρος της φύλαξης των συνόρων της Ευρώπης σε μια αποδυναμωμένη και απρόθυμη Ελλάδα και σε μια υστερόβουλη Τουρκία. Οσο για την Frontex είναι γνωστές οι περιορισμένες επιχειρησιακές της δυνατότητες για τέτοιου είδους δύσκολες αποστολές.
Πρίν από την ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ η Ευρώπη πέρασε ένα διάστημα εσωτερίκευσης της κρίσης. Το μέγεθος του προβλήματος και η αδυναμία αντιμετώπισής του άρχισαν να προκαλούν κραδασμούς στο ενιαίο οικοδόμημα.
Η εσωτερική πολιτική αντίδραση εκφράστηκε με δύο μορφές. Η μία αφορούσε την Ελλάδα που κατηγορήθηκε ανοιχτά ως υπεύθυνη για την αύξηση των ροών κι απειλήθηκε με έξοδο από την συμφωνία Σενγκεν και η δεύτερη την πολιτική αυτονόμηση πρώην ανατολικών χωρών που αποφάσισαν μόνες το κλείσιμο των συνόρων τους.
Η προσφυγή στο ΝΑΤΟ αποτελεί αποκλειστική επιλογή της Μερκελ. Απαντά στο πρόβλημα της αδυναμίας της Ευρώπης να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μόνη της (του έλεγχου δηλ. των ροών), κλείνει έναν κύκλο επικίνδυνης εσωστρέφειας, και καθιστά το προσφυγικό ξανά ένα πρόβλημα σχετικά διαχειρίσιμο.
Ο περιορισμός των ροών που πρόκειται σίγουρα να ακολουθήσει, μετά την εμπλοκή του ΝΑΤΟ, αναμένεται να δώσει την ευκαιρία να αποκατασταθεί η Ευρωπαϊκή ενότητα, το ενιαίο της δράσης και να τιθασευτούν οι τάσεις αυτονόμησης (όσο είναι δυνατόν) και βέβαια να βγεί η Ελλάδα από το κάδρο του κύριου υπεύθυνου και να πάψει η Τουρκία να αποτελεί προνομιακό (κι απαιτητικό) συνομιλητή.
Κάπου εδώ βρίσκονται τα πράγματα μέχρι στιγμής. Θα δούμε στη συνέχεια τί μας περιμένει.
Ολη αυτή η εξέλιξη, όπως ήταν επόμενο, ανέδειξε μια σειρά από προβλήματα Ας δούμε μερικά από αυτά.
Πρώτα από όλα είναι η στάση των συγκεκριμένων πρώην ανατολικών χωρών που θέτουν επίμονα το ζήτημα του κλεισίματος των συνόρων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι χώρες αυτές επιδεικνύουν μια απαίτηση για επιβολή, πυγμή, τάξη.
Η προσχώρησή τους στον δυτικό κόσμο είναι βέβαιο ότι δεν συνοδεύτηκε από αλλαγή πολιτικής κουλτούρας.
Η μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία των χωρών αυτών παραμένει δέσμια νοοτροπιών και αντιλήψεων που δεν συνάδουν με την δημοκρατία. Και δεν είναι καθόλου τυχαία η άνοδος των εθνικιστικών ρευμάτων σε αυτές τις χώρες που αντλούν το περιεχόμενό τους από την ανατολικοευρωπαϊκή παράδοση του ολοκληρωτισμού (τριάντα-σαράντα χρόνια σταλινισμός δεν είναι λίγο πράγμα).
Η πρωτόγνωρη σε αυτές τις χώρες δημοκρατία είναι επιρρεπής και ευάλωτη σε οποιαδήποτε προσπάθεια δημοκρατικής εκτροπής γεγονός που εγκυμονεί για το μέλλον σοβαρούς κινδύνους. Ο έλεγχος των μέσων που επιχειρείται αυτή την περίοδο στην Πολωνία συνιστά ένα ακόμα ανησυχητικό φαινόμενο που ενισχύει τους φόβους για ένα πιθανό πισωγύρισμα που θα συνιστούσε ένα ακόμα μεγάλο πρόβλημα για την Ευρώπη.
Η προσφυγή της Ε.Ε. στο ΝΑΤΟ, πέρα από τους πολιτικούς λόγους που την επέβαλαν ενισχύει (και δεν αποδυναμώνει) τον πολιτικό ρόλο της Γερμανίας και κατ’ επέκταση της Ευρώπης.
Ο μεγάλος κερδισμένος από την κατάρρευση των Σοβιετικών καθεστώτων το 1989 υπήρξε η Γερμανία. Η ενοποίηση της Γερμανίας είναι αυτή που οδήγησε στην αλλαγή της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη. Η είσοδος της ενοποιημένης Γερμανίας στο ΝΑΤΟ είναι αυτή, που με την σειρά της, περιόρισε την επιρροή των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ.
Δεν πρόκειται επόμενα για μια ιδιαίτερη ανάμειξη των ΗΠΑ (μέσω του ΝΑΤΟ) στην περιοχή. Και δεν πρόκειται για εθνικούς κινδύνους που εγκυμονεί μια τέτοια ανάμειξη (όπως έχουμε μάθει να τα συνδέουμε αυτά τα δύο).
Η όλη επιχείρηση τελεί υπο την ευθύνη της Ευρώπης (αυτή άλλωστε έχει το πρόβλημα) και επικεντρώνεται στην διαφύλαξη των Ευρωπαϊκών συνόρων.
Είναι λάθος επίσης να δούμε το προσφυγικό μόνο σαν εθνικό πρόβλημα. Είναι κατ εξοχήν Ευρωπαϊκό και η αντιμετώπισή του απαιτεί την εναρμόνιση με Ευρωπαϊκές πολιτικές. Είναι η ώρα της ένταξης κι όχι της αυτονόμησης και των εθνικών διαχωρισμών.
Ολες οι προσφυγές της Ε.Ε. σε διεθνείς θεσμούς (ΔΝΤ, ΝΑΤΟ) γίνονται αναγκαστικά και αποκαλύπτουν το ανολοκλήρωτο της ενιαίας Ευρώπης.
Το κοινό νόμισμα και η τραπεζική ενοποίηση αποτέλεσαν σημαντικά βήματα. Στην εξωτερική πολιτική όμως και ιδιαίτερα στην ενιαία πολιτική ασφάλειας τα πράγματα είναι πολύ πίσω. Αποτελούν άλλωστε και τα πιο δύσκολα καθώς προϋποθέτουν την εγκατάλειψη παραδοσιακών επι μέρους εθνικών πολιτικών, μια ορισμένη διευθέτηση των εσωτερικών ισορροπιών και την προβολή μιας ενιαίας Ευρωπαϊκής ταυτότητας διεθνώς. Θέματα πανω στα οποία θα κριθεί η μοίρα της ενιαίας Ευρώπης τα επόμενα χρόνια. Εως τότε όμως θα υπάρχει η αδήριτη ανάγκη να αντιμετωπίζονται κρίσιμες καταστάσεις, όπως η σημερινή, με την κινητοποίηση όσο γίνεται περισσότερων δυνάμεων (Ευρωπαϊκών και μη). Θα είμαστε μέσα σε αυτές;
Στην Μ. Ανατολή σήμερα παίζεται ίσως το πιο πολύπλοκο και περιπετειώδες πολιτικο-οικονομικό θρίλερ της μεταπολεμικής εποχής όπου διακυβεύονται τεράστια οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα.
Η Ελλάδα μεσα σε αυτές τις συνθήκες δεν μπορεί να έχει μιάν πολιτικά αμφιλεγόμενη στάση. Πρέπει να ταυτιστεί με την Ευρωπαϊκή πολιτική. Να κινητοποιηθεί πάνω στις Ευρωπαϊκές κατευθύνσεις υλοποιώντας αυστηρά όσα της ανατίθενται αν έχει σαν στρατηγικό στόχο όχι μόνο την παραμονή της στην Ε.Ε. αλλα και την αναβαθμισή της μέσα σε αυτήν. Είναι ευκαιρία να το κάνει.
Σε μια τέτοια κατεύθυνση εννοείται ότι οι Ελληνο-Γερμανικές σχέσεις αποτελούν σημαντική παράμετρο που θα πρέπει να ενισχυθεί και να παραμερισθούν κάθε λογής ιδέες για αντι-Γερμανικά μέτωπα (μέσα και έξω από την Ευρώπη). Αυτή είναι ή μόνη θετική προοπτική.
Η άλλη είναι μια Ελλάδα που θα παραδέρνει στο μεταίχμιο της απελπισίας και της αγανάκτησης έχοντας την ψευδαίσθηση ότι ασκεί ανεξάρτητη εθνική πολιτική, αναμένοντας ίσως κάποιον θεόπεμπτο σωτήρα να την σώσει την ώρα που θα εισβάλλουν από τα σύνορα χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες απελπισμένοι.
Χρήστος Μήλιος
