(Αφίσα της Κυριακής Χατζησάββα)
Ένας πραγματικός καλλιτέχνης έχει πάντα μια ορισμένη προαίσθηση των πραγμάτων. Προαισθάνεται τις επερχόμενες αλλαγές.
Γι’ αυτό λέγεται συχνά ότι η τέχνη που προηγείται μιας εποχής είναι πιο πιστή στο πνεύμα της από αυτή που γίνεται κατά την διάρκειά της.Το Μεγάλο μας τσίρκο γράφτηκε σε συγκεκριμένες συνθήκες. Στο τέλος της δικτατορίας και πρωτοπαίχθηκε, για πρώτη φορά, το καλοκαίρι του 1973 τη στιγμή ακριβώς που ο Γ. Παπαδόπουλος επιχειρούσε μια ελεγχόμενη φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος (ψήφιση συντάγματος, κυβέρνηση Μαρκεζίνη κλπ.)
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ο Ι. Καμπανέλης διαισθάνθηκε σωστά ότι ανοίγονταν κάποια περιθώρια κριτικής στη δικτατορία. Η επιθεωρησιακή δομή μιας παράστασης με σπονδυλωτά σκετς και μεγάλα μουσικά διαλείμματα διευκόλυνε κάτι τέτοιο. Έτσι στήθηκε το Μεγάλο μας τσίρκο. Μια πολιτική επιθεώρηση που, εκ των πραγμάτων, έπαιρνε το νόημα μιας παράτολμης πράξης αντίστασης στη χούντα.
Το περιεχόμενο του έργου, οι βασικές του αναφορές, τα μηνύματα που εξέπεμπε, έμελλε να αποτελέσουν το περίγραμμα του κυρίαρχου πολιτικού λόγου όλης της μεταπολίτευσης.
Η εξάρτηση, η άδικη μεταχείριση της Ελλάδας από τους ξένους, το ανεξαρτησιακό αίτημα, η διχόνοια, οι εθνικές καταστροφές, το 1821, ο Κολοκοτρώνης, η εθνική αντίσταση, το αίσθημα της προδοσίας, η 3η Σεπτέμβρη και οι αγώνες για την δημοκρατία, ο Γ. Παπανδρέου, η λαϊκή τέχνη, ο καραγκιόζης κλπ. κλπ.
Το μεγάλο μας τσίρκο απηχεί το κλίμα της μεταπολίτευσης και ιδιαίτερα των πρώτων χρόνων της. Έρχεται από τα παλιά. Ανήκει στην εποχή του. Είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αλλαγή του 1974.
Δεν εισάγει στο παρόν και πολύ περισσότερο δεν υπαινίσσεται κάτι για το μέλλον.
Οι παραλληλισμοί της σημερινής κατάστασης με εκείνες, στις οποίες αναφέρεται το έργο, δεν ισχύουν.
Ο ίδιος ο Καμπανέλης είχε βαθιά επίγνωση αυτού του γεγονότος και αρνούνταν πεισματικά να ξανα-ανεβάσει το έργο.
Πίστευε πως ήταν ένα έργο επικαιρικό, γραμμένο εν θερμώ, μια συγκεκριμένη στιγμή, για ένα συγκεκριμένο λόγο. Και είχε δίκιο.
Οι πολιτικές καταστάσεις είναι εφήμερες. Το θεατρικό έργο που συνδέεται με αυτές είναι επίκαιρο όσο αυτές ισχύουν. Από κει και πέρα κι αυτό περνάει στην ιστορία. Αυτή είναι η μοίρα των έργων που σε συγκεκριμένες συνθήκες στρατεύονται και υπηρετούν έναν πολιτικό σκοπό.
Το Μεγάλο μας τσίρκο έχει ήδη καταγραφεί σαν μια από τις κορυφαίες μορφές μέσα από τις οποίες ο χώρος της τέχνης εκδήλωσε την αντίστασή του στη χούντα. Επί πλέον είναι το έργο που διέγραψε με τον πιο παραστατικό τρόπο το πολιτικό πλαίσιο αναφοράς των μετέπειτα χρόνων.
Ο παραλληλισμός των συνθηκών που γέννησαν το Μεγάλο μας τσίρκο με τις συνθήκες που αντιμετωπίζουμε σήμερα, είναι εντελώς ατυχής. Τα συνθήματα που ακούγονται στο τέλος της παράστασης «ψωμί – παιδεία -ελευθερία», «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» κλπ. αντηχούν σαν μακρινός απόηχος μιας περιόδου που βρίσκεται στη δύση της.
Η μαζική προσέλευση του κοινού δεν στοιχειοθετεί τον επικαιρικό χαρακτήρα του έργου. Το έργο είναι ούτως ή άλλως ανεπίκαιρο. Απλά φανερώνει την κυρίαρχη τάση της Ελληνικής κοινωνίας για προσφυγή στο παρελθόν. Γεγονός που παρατηρείται συχνά σε μεταβατικές συνθήκες, όπως είναι οι σημερινές, όπου οι κοινωνίες αναζητούν την ευθύνη των όσων επώδυνα συμβαίνουν σε παλιές αιτίες και αρθρώνουν παλιά συνθήματα.
Υπάρχει όμως και σήμερα έδαφος για θετικούς προσδιορισμούς στην Ελληνική κοινωνία. Αρκεί να απευθυνθούμε σε αυτήν με σύγχρονο τρόπο και με βάση τις ανάγκες των καιρών. Όχι στο θυμικό και στο συναίσθημα. Αλλά στη λογική και την γνώση. Στην ανάγκη για αυτογνωσία της Ελληνικής κοινωνίας και στην ανάγκη για δυναμική προσαρμογή στα νέα διεθνή δεδομένα.
Ο τραυματισμός της Εθνικής μας υπερηφάνειας δεν μπορεί να μας οδηγεί στο να παραβλέπουμε τα δικά μας λάθη και τις δικές μας αδυναμίες (που είναι το κύριο) και να ψάχνουμε για ευθύνες στους ξένους.
Έχουμε την γνώμη πως η συγκεκριμένη παράσταση κυρίως προς αυτή την κατεύθυνση «έγραψε», άσχετα και πέρα από τις όποιες προθέσεις των συντελεστών της.
Τόσος θεατρικός «κάματος» τόσο «δουλεμένη» υποκριτικά και σκηνοθετικά παράσταση με ένα τόσο ιστορικά παλιό περιεχόμενο. Κρίμα.
Γενάρης του 2013
